Bulgaristan’daki Kırcaali ili köyleri

’Bir Türk’ün gönlünde nehir varsa Tuna’dır, dağ varsa Balkan’dır.Türklük Avrupa’ya doğru cezir ve medd’i biten bir  deniz gibi o dağlardan çekilmiş, lâkin tuzunu bırakmış. Bütün o toprak Türklük kokuyor. Bu tuz, Bulgar vatanının toprağında mı kalmamış? Karında mı Meşrebinde mi? Yaşayışında mı ? Giyinişinde mi ? Duyup düşünüşünde mi, oturup kalkışında mı? Lisanında mı? Lisanın sarf ve nahvinde mi kalmamış. Yarabbi, O toprakta gezdiğim müddetçe hep bunu hissettim.’’ (Yahya Kemal Beyatlı, 1921) (1)

Bulgaristan’daki Türkçe yer adlarının Bulgarcalaştırılma politikaları, 93 Harbi denilen (1877-1878) Osmanlı-Rus Savaşı’ndan başlayarak 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında, özellikle 1934 hükümet darbesinden ve 1944 komunist rejim sonrası gittikçe artarak günümüze kadar gelmiştir.               

‘’(…….)Anadolu Ajansı 5.6.2018 günü geçtiği bir haberde; ‘’Bulgaristan’ın güney-doğusunda Eski Zağara  Belediyesi Meclisi, geçen hafta, Türkçe ve Arapça oldukları gerekçesiyle bölgedeki 838 yer adının  değiştirilmesi kararı almıştır. (……) Bulgaristan’da 1934 yılında yürütülen  Bulgarlaştırma kampanyası sırasında dönemin İçişleri Bakanı Petar Midilev’in talimatı üzerine ülkede 1.875 köy, kasaba ve şehir adları Bulgarcaya çevrilmişti.‘’  

Varna Belediyesi 2013 yılı son toplantısında ilçe sınırları içerisinde 215 coğrafi alanın Türkçe adlarının Bulgarca adlarla değiştirilmesi kararı verdi. (Dünya Gazetesi 15 Aralık 2015)l(1)’’ Osmanlı Hâkimiyeti Döneminde Bulgaristan’da Pazar Kelimesi İçeren Yer Adlarının Sosyo-Kültürel Analizi’’. Öğ. Görev. Dr. Neval Konuk Halaçoğlu. (Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yayını,sayı 247, yıl 2020.)

Sayın okuyucularımız; 2020 yılı Batı Trakya Takvimi’mizde ana konu olarak Batı Trakya köylerinin Yunanca ve Türkçe adlarını,  yerleşim yerlerinin adlarının değiştirilme yıllarını, 2011 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarını vermiştik. 2021 yılı takvimimizde ise Doğu Trakya’nın ve Batı Trakya’nın 1920 yılında Yunanistan tarafından ilhak edilmesinden hemen sonra yaptığı yerleşim yerlerinin Türkçe adlarının Yunancayla değiştirilmesi ve yine 1920 yılında Nomos Adrianopoleos-Edirne Vilâyeti adı altında Doğu Trakya ve Batı Trakya’da yapılan nüfus sayımı sonuçlarını vermiştik.

9.9.2013 tarihinde Yanıkköy (Nimfea)-Makaz sınır kapısının açılmasından sonra Bulgaristan Türk Azınlığı ile Batı Trakya’daki Türk Azınlık arasındaki gidiş-gelişler çok arttı. Bulgaristan’ın diğer bölgelerinden de 93 Harbin’den önce gelenler varsa da Bulgaristan macırlarının çok büyük bir çoğunluğu özellikle bugün Bulgaristan’ın Kırcaali Vilâyeti’ni oluşturan bölgeden gelmedir. Hâlen pek çok Batı Trakya Türkü’nün Bulgaristanda akrabaları vardır ve dolayısiyle de pek çoğumuzun nineleri ve dedeleri Kırcaali kökenlidir. Gümülcine’de hâlâ koskoca bir Mestanlı Mahallesi vardır.

93 harbi denilen (1877-1888) Türk-Rus savaşı ağırlıklı olarak bu günkü Bulgaristan toprakraklarında cereyan etmiştir. Ne yazık ki Gazi Osman Paşa’nın büyük yokluklar içinde kahramanca savunduğu Plevne düşmüştür. Yine ne yazık ki bu günki Bulgaristan topraklarında o zaman yaşayan büyük Türk varlığı için de sonun başlangıcı olmuştur.

Daha önceki bir Batı Trakya Takvimi’mizde yazdığımız  gibi o savaş yılarında yalnız Gümülcine civarına çok kısa bir zamanda Rus askerlerinin önünden sadece canını kurtarmak için kaçan muhacirlerin sayısı seksenbin (2) kişiyi bulmuştur. Zamanın Osmanlı hükümeti bu muhacırlara kendisi yokluklar içinde olsa da elinden gelen yardımı yapmıştır. Bu muhacırlardan bugün hatıra olarak Rodop İlinde Bayatlı (Paguria), Ortakışlak (Porpi), Nuhçalı (Glifada), Meşe (Mesi), Karapınar (Glikonerio), Sarıyer (Arogi) ve -Hamidiye-Sultan II. Abdülhamit Hanın adına izafeten- (Fener) köyleri kalmıştır. Bugün adlarını bildiğimiz ancak terk edilmiş ve yerlerini de bilemediğimiz daha  çok köyler vardır. Bu köyler işte o yıllardan kalma hatıralardır.          

2020 yılı Batı Trakya Takvimi’mizde Batı Trakya Bölgesi köylerinin   Türkçe- Yunanca, Yunanca-Türkçe adlarını liste hâlinde vermiştik. 2021 yılı Batı Trakya Takvimi’mizde ise, 1. Dünya Savaşında galip devletler safında olmasından dolayı 27.11.1919 tarihli Neuilly (Nöyyi) (3) Barış Antlaşması’yla daha önce Bulgaristan işgalinde olan  Batı Trakya’da Gümülcine ve Dedeağaç Yunanistan’a verilmiştr(4). Mondros Mütarekesi’nden sonra da Doğu ve Batı Trakya da İtilaf Devletleri adına 18 Ekim 1919 tarihinde Fransızlar tarafından işgal edildi.10 Ağustos 1920 tarihli Sevr Antlaşmasıyla da Yunanistan’ın Doğu Trakya’yı da işgal etmesinin yolu açıldı.

Yunanistan’ın Doğu Trkaya’yı da işgal ettikten sonra ilk yaptığı iş, her iki Trakya’yı da birleştirerek Edirne Vilâyeti veya Edirne Eyaleti’ni kurarak  nüfus sayımı yapmak ve tüm  yerleşim yerlerinin Türkçe olan adlarını Yunanca adlarla değiştirmek olmuştur.

Yukarıda da belirttiğimiz Bulgaristan da daha kuruluşundan beri aynı yolu izlemiş, bize de bunları dert  edinmek kaldı.

   (1) Yahya Kemal Beyatlı bir Balkanlı-Rumelili olrak 1884 yılında bugün Kuzey Makedonya’nın başkenti olan Üsküp’ün Yenimahalle’sinde doğmuştur. Asıl adı Ahmed Agâh’tır.Annesinin adı Nakiye, babasının adı İbrahim Naci’dir. İlk öğrenimini Üsküp’te gördü. İstanbul’a gelerek Vefa Lisesi’ni bitirdi. Paris’e gidip Sorbonne Üniversitesi’nde eğitim gördü. Türkiye’de Cumhuriyet döneminde Çeşitli Elçiliklerde bulundu. Kasım 1957 günü öldü. Cenazesi İstanbulda Rumeli Hisarı’ndaki Aşiyan Mezarlığı’na defnedilmiştir

(2) Gümüşsoy, Emine : 93 Muhaceretinde Gümülcine. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25/2011

(3) Neuilly (Nöyyi) Antlaşması : Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Bulgaristan ile galip devletler arasında Paris’in banliyösü olan Neuilly’ (Nöyyi)de 32 devletin katıldığı konferanstan sonra imzalanan Barış Antlaşması sonrası Bulgaristan büyük toprak kayplarına uğramıştı.  Bulgaristan; Güney Dobrucayı Romanya’ya, Gümülcine ve Dedeağaç’ı Yunanistana,Tsaribrob’u ve Strumitsa bölgelerini Sırbistan Krallığı’na bıraktı.

Antlaşmayı; Amerika Birleşik Devletleri, Bulgaristan, Birleşik Krallık, Fransa, Belçika, Çin Cumhuriyeti, Hicaz, İtalya Krallığı, Japonya, Romanya, Yugoslavya Krallığı, Yunanistan Krallığı, Polonya, Portekiz, Küba, Tayland imzalamıştır.

(4) İskeçe daha önce 4 Ekim 1919 tarihinde Yunanistan tarafından ilhak edilmişti.